Afyon Arabacı Hukuk
0
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Haklar, cemiyet ortamında insanların hakikat nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak derunin vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene bırakmak, toplumsal dirimın gerçekleşmesini elde etmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin alınsına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinlikle harbi kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet ortamında insanların hâl ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte hukuk, âdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir sistem, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-doğa ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru derunin evrensel ilkelerle güvence altına tuzakınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi derunin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biryoğun rey ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak tamlayan mütalaalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini elde etmek maksadıyla konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın bütünüdür. Elan yaygın bir teşhismıyla hukuk, adalete yönelmiş toplumsal yaşama düzenidir. Haklar Kelime Valörı Haklar kelimesi Arabi “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazı” kelimesinin çoğulu “beddua’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na bakarak hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk fehvaında da kullanılır. Yöntem Valörı Haklar dönemden döneme değiştiği derunin hala doyurucu bir teşhism binalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi ortamında esas olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri konu yer kısmına Özel Haklar, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun kafalıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun ölçü kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nüsha nitelikteki umum durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar yerında yapmış oldurım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek derunin kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak derunin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve kredi cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, parti metres; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları kabilinden çeşitli hukuk dallarında çeşitli yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik mütalaaleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan hukuk, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal dirimı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş ortamında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Içtimai İhtiyaçların Mukabillanması) Hukukun kullanışlı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet ortamında canlı insanların, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın binasından meydana gelen ihtiyaçlarını alınlamaya çtuzakışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek hukuk düzeni dirimın esas gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın tabii binasına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına yaraşır sürdürmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de sınırlıdır; kazançlı yoksulluklara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile belirli bir organize altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak ciddi kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla hak, “bir denklik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Türe esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet fehvaında ferdî bir özelliği deyimler. Kişi her vakit haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni iletmek yolunda kadimî ve değustalıkmez bir çaba gösterir. İşte bu hâl ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mefhumı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk yerında hukuki ölçü olarak lafız konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet derunindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini deruneren kurallar umumü olarak hukuk, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve işletmek yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm hukuk sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir ölçü niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini derunerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu bulunan düzeni gözetmek, gerekse onu değustalıktirmeyi meşrulaştırmak derunin her vakit adalete kafavurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta alınmıza yerleşmiş hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim hukuk fehvaında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan hukuk düzenlerinin kendisine yaraşır olup olmadığı açısından bir ölçü ve değerlendirme ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi alınlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar ortamında olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Normal olarak tüm hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşama uyacak, hem de bu toplumsal dirimın amerikan barış ortamında sürebilmesi derunin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çtuzakışacaktır.